Berrotza / Berrueza

1.       Biztanleak

Biztanleak nekazariak izan dira, gizonak eta emakumeak eguzkien azpitik ibili dira, ezbairik gabe nekazariak zailduak dira hemengoak.  Lurrekin eta animaliekin oso loturik mendeetan zerhar izan dira. Animaliak ezinbestekoak ziren urte osoan zehar familiak elikatzeko, eta batez ere lurrak gobernatzeko. Egun, berriz, oso zaila da animaliekin topatzea, eta konformatu behar dugu soroetan traktoren bat edo uzta biltzeko makinaren bat  urrutitik ikustearekin.  

Euliak, ezparak eta eulitxoak jaun eta jabe ibiltzen ziren herri hauetan, egun, berriz, porlaneko herriak bihurtu dira, sasiak, belarrak animaliekin batera desagertu dira, eta dena porlan bihurtu da.

Halaber, populazioak  izugarrizko jaitsiera eduki du, urte gutxitan populazio erdia baino gehiago galdu dute.  Irteera hori XX.mnendearen haztapenean hasi bazen ere, bereziki mendearen erdian hirietako industriaren deiagatik eta gudaren osteko eraginagatik familia ugari utzi zituzten herriak.  Saldu zuten zeuzkaten lur urriak eta bizimodu  berriari ekin zioten.  Urte horietatik hona hirietara  joatera behartuta izan garenok  ez da etendu, eta herrietako populazio jaitsiera gero eta nabarmenagoa da.

Egun gezurra irudi arren, Azedo bertan, XVI. mendean euskara  zen biztanleen hizkuntza, eta hori gainera idatzita aurkitu dugunez ez dago inork  zalantzarik jarriko duenik. Jakina  da, Lana haranean, ondo-ondoan dagoen haranean, orain dela bi mende arte euskara zen hizkuntza naturala.  Halaber, testu asko dago non agerian uzten duten  XIX. mendearen hasiera arte euskara zen Lizarrako biztanle ugarien hizkuntza.

Berrotza haraneko herri  gehienetan, berriz,  mende hori baino lehenago galdu omen zen. Ezbairik gabe, eragina handiak eduki zuen Gaztelako armada Nafarroa indarrez hartzea. Dena den, pozgarria da ikustea hemengo  haur batzuk ikasketak euskaraz egiten dutela, gazte batzuk euskara ikasten dutela, eta   ez hain gazte batzuk zer ondo moldatzen garela  duela mende batzuk galdu zen hizkuntza horretan.

Horretaz gain,  herri hauetatik  joandakoen seme-alabak eta  bilobak herri horietara bueltatzen direnean,  euskaraz hitz egiten dute, gehienak  euskaldun herrietara Joan zirenez, (Elorrio, Legazpia, Hernani, Errenteria…) 

Azken urte hauetan biztanleen hitz egiteko era asko aldatu dugu, nahiz eta kanpotarrarentzat oraindik jarraituko dugu entonazio berezi eta hitz berezi ugari erabiltzen. Galdu ez duguna naturarekin eduki dugun harremana, ingurumenak ematen duen lasaitasuna jarraitzen dugu transmititzen elkarrizketetan, batez ere kanpotarrekin topatzen dugunean. Gomendatzeko modukoa da, batez ere neguko garaian edozein herritako kale bakartien zehar ibilbideren bat ematea.

Sus gentes

Sus habitantes han sido labradores, hombres y mujeres curtidos por el sol. Acostumbrados a las fuertes labores de la tierra y al manejo de los animales. Hoy, sin embargo, nos tenemos que contentar con contemplar algún que otro tractor y cosechadora en las extensas tierras de cereal.

Estos pueblos infectados de moscas, tábanos, y mosquitos revoloteando alrededor de los ganados se han convertido en pueblos limpios de calles encementadas. La población se ha visto reducida a menos de la mitad en unos muy pocos años. A mediados del siglo pasado muchas familias atraídos por la industria y la presión de la potsguerra se ven obligadas a dejar estos pueblos y se van a las ciudades (Pamplona, Vitoria, San Sebastián, Bilbao, Elorrio, Rentería, Legazpia, Lasarte, Sestao…). Desde esos años el goteo de los que nos hemos trasladado a las ciudades no ha dejado de cesar.

Aunque queda constancia escrita que en Acedo la lengua vasca se hablaba en el S. XVI, y en el valle colindante de Lana, y en la capital comarcal, Estella hasta finales del S. XVIII el euskera era lengua habitual de sus habitantes, en el valle se perdió anteriormente; sin embargo, hoy dia, son muchos los jóvenes que realizan sus estudios en la lengua vasca, y debido  a que los hijos y nietos de los que se fueron en el siglo anterior vuelven a estos pueblos los fines de semana y sobre todos los veranos conocen el euskera la mitad de sus habitantes.

En estos últimos años mucho ha cambiado la forma de hablar de sus habitantes, aunque estoy seguro que todavía serán muchos los visitantes que se sorprenderán con la entonación y palabras usadas por los naturales de estos lugares.

Los habitantes de estas villas siguen conservando la tranquilidad que da el entorno, y las ganas de entablar conversación con cualquier forastero que se acerque por los alrededores. Es recomendable dar un paseo por las calles solitarias y silenciosas de cualquiera de estos pueblos, especialmente en los días de invierno.

Gerardo Luzuriaga