Berrotza / Berrueza

Lizarraldean, oker ez banago hiru euskaltzain izan gara:

Frantzisko Torres Ibañez, Aita Felipe Murietakoa (1897-1966)

Faustino de Zerio, Biurko (1913-1982)

Gerardo Luzuriaga Sanchez (1956-

Hasiko naiz aita Felipe Murietakoaren biografia kontatzen, horretarako liburen egindako biografiaz gain herrietan ere  galdetuko dut ea pasadizoren bat komentatzen didaten.

Ezbairik gabe arraroa bezain pozgarria da alderdi “ez euskaldun” horretan hiru euskaltzain izendatzea.

AITA FELIPE MURIETAKOA.

Capuchino delgado, culto, de gafas redondas, siempre con boina y con las barbas características de la orden. Esta es la figura que ha pasado a la historia.

Jose Mari Satrustegik,  izandako euskaltzain osoak, “bidegile bilduman horren biografia egin zuen 2003 urtean, eta hortik hartuko ditut datu batzuk.

Estellerriko Murieta herrian jaio zen 1897an. Herrian, eta senideen artean Pako izan zen.

Aita, Joan Torres Elizondo, Lizarrakoa zen, sendagileorde zirujaua zen (practicante). Garai hartako lagun asko moduan elizkoia zen, egunero entzuten zuen meza eta errosarioa otoitzen zuen etxean.

Ama, Gedeona Ibañez Arretxea,  Iturgoienekoa zen.

Sei  anaiarreba izan ziren.

Bost urtekin Lizarrara joan ziren bizitzera, suposatzen dut disgustu hartuko zuela, Murietan bost urtekin askatasuna zeukan libre samar kalean zehar ibiltzeko, beste neska-mutilekin lokatzetan jolasteko...

Lizarrara heldu orduko hiltzeko zorian egon zen Frantzisko Torres Ibáñez, gero aita Felipe Murietakoa izango zena, Lizarrako eskolapioetan egin zituen lehen ikasketak.

Aita hil zitzaion eta amarekin eta anai-arrebarekin Iruinera joan ziren bizitzera, Iruineko eskolapioetan jarraitu zituen ikasketak.

12 urte zituela  (1909) Altsasuko Kaputxinoetan sartzea erabaki zuen .

15 urtekin Zangotzan (1914) hartu zuen sotana, garai hartan urte horiekin zebilen abituarekin, baita herrira joaten zirenean ere. .

Hondarribin, Lizarra eta Iruinean egin zituen filosofia eta teologia ikasketak.

1922 urtean, 23 urte zituela apaiza ordenatu zen, hortik aurrera  Felipe Murietakoa hartu zuen izena.

1925tik 1936arte Argentinan izan zen, organo jotzaile bikaina zen. Osasun eskasekoa, bronkioetatik ez zebilen ondo, hori dela eta 35 urterekin Argentinatik itzuli behar izan zuen, Teruelgo Hijar herrira eraman zuten, guda zibila hasita komunistek  konbentua erre zuten, kostata baina lortu zuen Tuterako konbentura ailegatzea, Espainian zehar ibili zen hurrengo urteetan: Salamancan, Vigon, Sevillan eta Granadan, Altsatsura eta gero Iruinera egin zituen hurrengo urteak.

Bizitza osoan fraide umila izan zen, isilean bizi izan zen, apaiza isila baitzen; gaisotasuna bera bakarrik eraman zuen, ez zen izan inoiz kexatu,  mundo honetako laudoriak ez zeukan gustokoa…

GIZON APALA, UMILA, AZKARRA

Ezti eta begirune handiko gizona, ez zuen inorengandik inoiz gaizki esan, barne zuri eta zineza. 

 Estellerian galduda zegoen euskara, beraz ez zuen txikitatik ikasita, saiatu zen euskararen zabalkuntza lortzen. Itsutuki maite zuen bere amaren garrak eragiten zion lan horretan.

 Garbi zeukan euskara galtzen ari zela  nortasuna galtzen ari ginelako...

EUSKALTZALEA

Euskara barne-barnean zeraman, bere ama ba omen zekien euskaraz, Iturgoienekoa baitzen. Halaber ez da ahaztu behar, bestale, kaputxinoek, garai horretan, guda aurrean euskaraz egiten zutela, oso ondo zaintzen zutela.

Garai gogorra tokatu zitzaion bizitzea, eskoletan arbuiatua zen euskara, euskaraz mintzatzen ziren haurrak zigortuak ziren, euskaltzaleak  ez zeuden ondo ikusita, ez hirietan, ez herrietan; gaztelania zen eskoletako hizkuntza eta hezkuntza.

Ikusi zuen nola euskara zihoan galtzen, nola jendeak galdu zuen hizkuntzaren estimua, Aita Felipe Murietakoak horren kontra borrokatu zuen, baikorra izan zen, itxaropentsua zen, ez zen batere itxurakerien aldekoa; baizik lan isila maiete zuenetariko bat, herri apalari hurbiletik iristeko eskaintza xumeak bultzazen zituena.

Euskaldun berria zen, euskara ikasteko testu errazak prestatu zituen.

Ikasle erdaldunak euskararen mundura hurbiltzen saiatu zen, horretarako izkribu ugari egin zituen: Gramatika elemental vascuence, el verbo vasco en su forma impersonal, ejercicios prácticos sobre el verbo euskeérco, diccionario fraseológico, pequeño diccionario erdera-euskera…  aditzak gainditzen laguntzkeo testu batzuk, aditza baita euskara ikasi nahi dutenentzat oztopo nagusirik eta askorentzat atzera egiteko aitzakia.

UMEEN DEIA

Lau orrialdeko papera da umeen deia bilduma. Haur euskaldunek bidalitako lantxoekin umeentzat irakurgaiak lortzeko asmoarekin sortu zuen bilduma hau …

Erronka handia izan zen, lehenengoa argitaratzeko baimena lortzea eta bigarrena argitaletxea aurkitzea.  Konfiantzazko bost euskaltzalerekin hitzarturik zegoen agintariengana elkarrekin joateko. Inor ez zen agertu. Pedro Diez de Ulzurrun apaizari deitu zion, eta biok Ignazio Baleztenarengana joan ziren laguntza bila. Hirurok joan ziren politikoengana inprimatzeko legezko baimena lortzera.

Komentuko gela umorez editorial Apakia izendatu zuen, (Apakia, sutondoko hauts azpian gordetzeko ilintia, euskara izan zen herrien hizkuntza baina honez gero ia-ia desagertuta zegoen)

Arrakasta itzela eduki zuen…   Nazioartean ere erreferentzia izan zen.  Zailtasunak ez zitzaizkion arindu aita Murietakoari… 1965ean desagertu arte,  egoera berrira egokitzeko eskaria egin arren Nafarroako agintariek ez zuten baimena eman.

Jose Anjel Irigarairi utzi zion apakia proiektua aurrera eman dezan,

Aita Murietakoak helburu argiak zituen euskararen etorkizuna haur eta gazteen baitan zegoela esaten eta lantzen, hori izan zen helburua, eta horren alde lan egin zuen bizitza osoan.

EUSKALTZAIN URGAZLE

1961ean Euskaltzaindiak izendatu zuen euskaltzain urgazle.

Nafarroan 1936ko gertakizunek eten zuten zegoen euskal giroa, batez ere Iruinean giro euskaldun baitzegoen, Euskararen Adiskideak izeneko elkartea sutsuki zebilen.

Felipe Murietakoa erromantikoa izan zen, nahiz eta frankismoan bizi, aurrekoak egindakoei jarraipena egiten saiatu zen, eta eman zien, ezbairik gabe.

LO QUE HOY LLAMARÍAMOS POLÍTICA

Frantzisko Torres Ibañezen esandako esaldi batzuk, kontuan hartzekoa da frankismo hutsean esan zituela.

El pueblo vasco perecerá si pierde el euskera. La lengua es lo que sostiene su espíritu.

Los usos y las costumbres de un pueblo se conservan, sobre todo mediante el idioma.

Es lamentable que la cuestión lingüística se mezcle con la pol´tica. El derecho de cada uno a la propia lengua es un derecho indiscutible.

Ninguna lengua es incopatible con el conocimiento de las otras

En el siglo XVIII en el que el euskera había ya desaparecido de muchos pueblos de la ribera de Navarra, llegaron , no pocos navarros a renegar de sus antepasados. En Falces, Artajona y otras localidades la gente se cambiaba los apellidos vascongados,  que sin duda, resultaban difíciels de propuniciar, para ponerse otros castellanos. Así, un señor, con el apellido Imirizaldu lo cambió por Fuentes, y tres hermanos Irunberri aparecen el uno conservando el apellido, y los otros con con los de Balanza y Monreal. Esto equivale, debido sin duda a la ignorancia  a renegar a todos susn antepasados. Muy interesante… , y muy lamentable.

Para no herir los sentimientos de nadie,  lo cual por otra parte,  a otros servioíra de satisfacción, me abstengo de dar mi opinión sobre el estado actual del espíritu navarro como tal, debido, a mi entender, a la desaparición del euskera en la mayor parte de su territorio. Sólo diré lo que se oye por ahí: gran parte de los navarros consideran al euskera como lengua extranjera, y algunos no pocos hasta la odian. ¿Es esta la realidad?

Euskaltzale jatorrak diotena: euskararen iraupena gu bakoitzaren lanbidea da.

Ez izan ergela, hitz egin euskaraz.

Euskara erderaz goraipatzea baino, euskaraz hitz egin hobe.

Es preciso no perder de vista al enemigo, a estimar las dificultades en su justo valor, y a acometer contra ellas con el entusiamo que proporciana la esperanza del triunfo.

¿Cómo detener el retroceso del euskera? Los que lo saben, que lo hablen, los que lo ingoran que lo aprendan.

En cada pueblo un grupo de erdaldunes que lo aprenda.

El no poder hacer todo no es razón para no hacer nada.

Vasco:  ¿Desprecias el euskera? No te preocupes tambien en Africa hay salvajes que desprecian su propio idioma.

Quien desprecia la lengua de sus mayores merece el desprecio de todos.

En la iglesia de los Corazonistas de Pamplona se ha celebrado un solemne novenario a San Franciso Xabier en euskera, el  idioma más estimado de nuestro santo ¡Y pensar que gran parte de los navarros de hoy lo aborrrecen!

Vasco: despreciar el euskera es despreciar a Euskal Herria.

Deshonras tu apellido vasco si desprecias el euskera.

La lengua más estimada es: para el francés el francés; para el alemán el alemán;  para el inglés el inglés; para el vasco… más vale callar.

Los navarros que vencieron a Carlomagno hablaban solo vasco.

A nuestro pobre idima lo hemos maltratado, lo hemos despreciado, y hemos procurado arrinconarlo.

 Gerardo Luzuriaga