Berrotza / Berrueza

Fermina Lacalle. La mujer de Guillermo Fernández. La del centro arriba. Padres de pablo, Miguel, Teofilo. En esta fotografía con su hija Emilia, la de la derecha de abajo,  que vivió en Desojo. Lacalle fue un apellido muy habitual de Nazar. Mi abuela, la familia de Teofila, la de Miguel y otras más

Resumen: No es lógico que digamos este tipo de frases:

Navarros y vascos. Los navarros somos vascos, por tanto no se debería decir así, como a nadie se le ocurre decir Guipuzcoanos y vascos.

Navarra y el País Vasco. Navarra es parte del Pais Vasco, como nadie diría Zuberoa y el País Vasco.

País Vasco, por lo menos desde tiempos de los griegos, romanos, han sido siempre, hasta en los peores años del franquismo, las siete provincias vascas. Las tres de Iparralde y las cuatro de Hegoalde.

Los tiempos están cambiando y en muchos medios de comunicación, vemos como apartan a Navarra del País Vasco...

Heldu da garaia.

Euskal Herrian badauzkagu termino politiko batzuk, eztabaidatu, eta arautu beharrezkoak. Izan ere, hitz jakin batzuek esanahi ezberdina hartzen dute, hitza zeinek erabiltzen duen (herritarrek, alderdi politikoek, edo komunikabideek). “ “Euskadi” bera, adibidez. Euskal Herriaren ikurra, alegia.

Aurretik gai hau autoritate ugarik jorratu badute ere (Davant, Orella, Zabaleta, Agirrezkuenaga, Nikolas, Azparren, Azkoaga,,,) garaia da agenda politikoan merezi duen tokian jartzeko. Lehenengo urratsa izan daiteke erakunde batek, bi euskal gobernuk aginduta, hau guztia sakon aztertu ondoren txosten tekniko bat prestatzea gero hegoaldeko bi legebiltzarretan legez arautzeko. Era horretan, behingoz eta betiko honen gaineko adostapen legala lortuko genuke, eta mila eztabaida zentzugabe eta gaizki ulertu saihestuko genituzke. Txosten teknikoa Printzipe de Vianak, Nabarraldek, Eusko Ikaskuntzak, Euskaltzaindiak, edo antzerako beste euskal erakunde batek presta lezake.

Harira joanda, gaur egun “Euskadi” aipatzen dugunean, ez dago garbi zer lurralderi egiten diogun erreferentzia. Batzuentzat zazpi lurralde dira, beste batzuentzat hiru. Ezbairik gabe, Euskadi hitzak gaizki-ulertu ugari sortzen dituen terminoa da. Euskadi, gaur egun, ez da Euskal Herria (País Vasco). Euskadik, oro har eta gehienentzat, hiru lurralde ditu, Gipuzkoa, Araba eta Bizkaia. Egia da, garai batean, orain dela hamarkada gutxi arte, Euskadi zazpi lurraldetako eremua izan dela; baina hori aldatuz joan da urteak pasa ahala, eta gaur egun aipatutako hiru lurraldeei soilik egiten die erreferentzia. Horretaz konturatzeko nahikoa da gainbegirada bat ematea gaurko komunikabideek zabaltzen dituzten berriei, oro har, Euskadi hitza EAEko hiru lurraldeekin lotura ageri da.

Eskal Herriak (País Vasco), berriz, betidanik zazpi lurraldeetako eremuari lotzen zaio. Hitza ez da berria, aurreko mendeetako idazleek eta historiagileek erabili dute, gaur ere gure artean adostasun zabala daukan terminoa da. Beraz, Euskal Herriak nafarrak, arabarrak, zuberotarrak, lapurditarrak, gipuzkoarrak eta bizkaitarrak biltzen ditu. Horrenbestez, denak gara euskal herritarrak. Tamalez, azkenaldi honetan, Nafarroa Garaikoak euskal herritarrak izango ez bagina moduan tratatzen gaituzte, eta ez soilik Espainiako politikoek edo komunikabideek; gero eta maizagoa entzun behar dugu, batez ere erderaz: “euskal herritarrak eta nafarrak / los vascos y navarros”. Gauza bera gertatzen da “País Vasco” terminoarekin, berez zazpi lurraldeei egiten baitie erreferentzia; hortaz ezin da onartu “ País Vasco y Navarra”, País Vasco hori Euskadiren sinonimoa izango balitz moduan, nahiz eta ohiko samarra izan. Inon inori ez bazaio bururatzen esatea “euskal herritarrak eta gipuzkoarrak “los vascos y guipuzcoanos” ,edo “ El País Vasco y Bizkaia” adibidez, zergatik nafarrekin bai? Zoritxarez, gero eta ohikoago da antzerako esaldiak entzutea; bitxia da orain arte garbi zegoena -baita frankismo urterik gogorrenetan ere- zalantzan jartzea, nafarren euskaltasuna hain zuzen ere.

Gustatu edo ez, alde egon edo aurka egon, baina nafarrok badaukagu Nafarroako ikur ofiziala. 13/1982 Lege Organikoaren bitartez, lehendabizikoz 1910ean Arturo Kanpionek, Julio Altadillek, eta Hermilio Olaritzek deskribatutakoa, hain zuzen ere. Gauzak horrela, nik uste dut Euskadiko ikurrina Euskadirako uztea izango litzatekeela logikoena. 1894. urtean Arana anaiek diseinatu eta 1977ko urtarrilaren 19an ofizialki legeztatu zen Euskadiko ikurrina ofiziala, baita euskal eremu guztientzat ere, Euskaditik kanpo bizi garenontzat euskal ikurrina izan da, eta batzuentzat oraindik bada; baina uste dut heldu dela garaia kontsentsu baten bidez eremu desberdinetako ikurrak finkatzeko. Batzuentzat esaldi hauek mingarriak izango dira, bada asko kostatu zitzaigun ikurrina legez ezartzea; batzuk kartzelara joan ziren, beste batzuek bizitza galdu zuten. Zalantzarik gabe, Euskadiko ikurrinak euskal herritar guztiek maitatua jarraituko du izaten; baina bi euskal komunitate administratibo sortu ziren une beretik, beharrezkoa da ikur horiek arautzea, beste arazo batzuk konpontzeko.

Bistakoa da nafar askok ez dutela sentitzen Euskadiko ikurrina beren ikurtzat, ofizialki beste ikur bat dagoelako. Erremediorik ez badugu jartzen, susmoa daukat Nafarroako Kominitateko herritar asko, oraingo bidetik jarraituz gero, Euskal Herritik kanpo geratzeko arrisku handia dagoela. Espainian jadanik askok horrela ikusten dute, baita Euskal Herriko komunikabide eta erakunde batzuek ere, nahita, Nafarroa Euskal Herritik kanpo dagoela adierazten dute. Afera hau aldatzen bada, eta Konstituzioan eta Euskal Estatutuan ezarrita dagoen moduan egun batean lortzen badugu euskal komunitate bat sortzea, hor izango dugu maite dugun ikurrina, abian jartzeko euskal herritar guztiontzat.

Orain soilik geratzen zaigu Euskal Herriko ikur ofiziala sortzea, armarria daukagun moduan. Aurrekari bat badaukagu, Nafarroa Beherean erabiltzen dutena, ikurrin gorria, koroarik gabekoa, euskal herritar guztientzat baliagarria eta Nafarroa Garaian adostasun handia daukana. Ikur horri ezker aldean Euskadiko ikurrina gorri-berde-txuria gehituz gero, Euskal Herriko ikurra eduki genezake.

Gerardo Luzuriaga

Dokumentalista

Berriki agertu da XVIII-XIX. mendeko Ameskoagoieneko euskal testu bat.

Eulateko apaizak idatzitakoa, Juan Miguel Gartzia de Bakedanok.

Aingeru Irigaraik gordetakoa.

Gaur egun Nafarroako Artxiboan kontsulta dezakeguna. 

Ekaitz Santaziliak, NUPko irakasleak aztertutakoa.

Oso testu gutxi daukagu desagertutako Ameskuako euskarazkoa, hona hemen  mintzo galduaren testigantza baliogarria eta garrantzitsuena.

Horretaz gain, esan dezakegu XVIII, mendean Eulaten euskara bizirik zegoela, eta hizkera linguistikoki mendebaldera eta mugakide duen Arabara begira egon dela, nahiz eta ezaugarri propiak eduki.

Zer erraz galtzen da hizkuntza bat eta zenbat kostatzen zaigu berrezkuratzea... Nik ezagutu dut herri hauek non ez baitzegoen euskaldun bat, non eta (gaur egun gezurra iruditu arren), gutxik sentitzen baitziren euskaldunak. Garaia aldatu da eta orain sentimentua erabat aldatu da, eta zientifikoki ere badakigu euskaldunak izan direla orain dela gutxi arte.

Victor Alvarez de Eulate Bujanday Estanislaa Ortigosa. Los carpinteros que se fueron a vivir a Acedo. Vivían donde vivieron Marcelino Ortigosa y Nieves Gastón...

Veo con decepción que se han hecho dos carteles. Uno en euskera y el otro en castellano. Venimos luchando para que se haga todo en uno. De manera que a las dos lenguas se le de la misma importancia. No ha podido ser. Haciendo un buen diseño de puede conseguir un cartel en que se se les bien todas las actividades. Ejemplos hay a cientos. El último de Sansol, por ejemplo.