Berrotza / Berrueza

Bien sabemos que estos días han sido nefastos para Navarra, para sus campos y para sus montes. Medio Navarra se ha quemado. Mucho hay que hablar de esto y reflexionar. 

Ahora los partidos dirán de todo. Cada uno pondrá el dedo en aquello que más le interesa. 

Navarra Suma que el nivel de alerta no fue el necesario.

PSN, Gobierno defendiéndose que ha hecho todo lo posible. 

La realidad es que después de los hechos es muy fácil, hablar y criticar. Yo personalmente creo que el Gobierno lo tenía muy difícil haber hecho más de lo que ha hecho. Por todos es sabido que la Consejería de Medio Ambiente estaba preparando un Protocolo de actuación ante las calores que se preveían; y también es sabido que la UAGA, había criticado la propuesta, y que era crítica con las medidas que se querían tomar. Después de visto todo es sencillo y hasta los que se hubiesen opuesto (cientos de agricultores) una vez vistas las consecuencias ahora dicen que se debía haber actuado más drásticamente, cuando alguno de ellos hasta fueron críticos cuando se pusieron en marcha ciertas medidas, como prohibir andar con la maquinaria agraria en los campos para cosechar, recoger la paja... 

Sin duda las medidas que se pusieron en marcha el domingo a las 07:35 se podían haber puesto anteriormente, pero después de pasado todo es fácil, y además hay que tener en cuenta que muchos agricultores no estaban de acuerdo con tomar medidas hasta que no vieron las orejas al lobo. 

Lo que no queda duda alguna es que los recortes en ciertas medidas traen sus consecuencias:  Educación, Cultura, Sanidad... estos recortes son los que hacen que luego existan deficiencias. 

Mientras en Navarra existen 1.100 forales, 650 municipales, 1820 guardias civiles, y 739 policías nacionales. Tenemos la mayor tasa de policías de todo Europa. Sólo existen 450 bomberos... Así nos va...

No digo que no se tenga que pedir responsabilidades al Gobierno, claro que hay que hacerlo. LO QUE HAY QUE HACER ES DOTAR CON LOS MEDIOS TÉCNICOS Y PERSONALES TODOS LOS SERVICIOS IMPRESCINDIBLES, Y NO SOLO AQUELLOS QUE DAN VOTOS. 

La falta de medios nos lleva a estas situaciones, y para más inri NAVARRA SUMA se gasta 100.000 euros en poner una banderola en medio de la ciudad... 

Gerardo Luzuriaga

LO

Amama ohikoa baino aztoratua zebilen, argia ganbaran jarri genuenetik jarraian igotzen zen janaria uzteko eta bere balizko semearekin hitz egiteko. Manuel irten lasai ez dago inor etxean eta. Dastatu urdaiazpikoa, eta edan ardo txurrutada bat. Etorri nire ondora, baina zer argal zauden! hartu jan eta edan!.

Amari galdetu nion ea zein zen Manuel hori,  amamak aipatu zuena. Aitaren anaia, guda zibilean hil zena. Amamari ere galdetu nion, alferrik. Zer Manuel erantzun zidan?  Errepikatzen zuen bitartean Manuel, Manuel. 

Etxean bi behi geneuzkan eta esnea saltzen genuen, Ez zen kasualitatea egunero bere amarekin etortzen zen Bilboko neska, ni etxean egotea bere zain. Gure amak ondo konturatu ziren, bada egun osoa etxean nengon une bakarra hori zen.  Egun batean neskaren amak galdetu zidan, baina egun osoa zaude etxean irten barik, gorri-gorri jarri nintzen neskaren begirada zorrotza ikusi nuenean, eta irrifarre batekin agur esan zidanean.  Dena den, denbora pasatu behar izan zuen konturatzeko neska horrek ere ama soilik laguntzen zuela esnea erostera. 

Urteak joan ahala enteratu nintzen zein zen osaba Manuel, bere eskela aurkitu nuenean, kartoi horidun bat aurkitu nuen. Amari berriro galdetu nion osabaz, eta aurrekoa esandakoa errepikatu zidan. Manuel hil zen guda zibilean, gero enteratu nintzen, egun batean  auto beltz bat etorri zela bere bila,  eta eraman zutela. Etxean ez zen horri buruz hitz egiten, eskela hori ez banu ikusiko, ez nintzatekeen ezertaz enteratu. 

Alferrik saiatu nintzen nire aitarekin horri buruz gehiago jakiten, nahiz eta istoriazalea, eta narratzailea ona izan, horri buruz ez zidan hitz bat ere komentatu. Aitzitik, hamaika pasadizo neukan entzunda makisei buruz, edo kontrabandori buruz, baina horri buruz, berriz... 

GURASOAK INOIZ EZ ZIREN IRTEN HERRITIK, ETA HAN BIZI GINEN BIZITZA OSOA. 

Egun batean aitona eztulka hasi zen, estulka sakona,  jarraia eta kezkagarria, gauean izugarrizko sukarra eduki zuen, hurrengo egunean ohean geratu zen. Goizeko seietan anaia zaharrak hartu zuen zaldia eta medikuari abisatu zion.

Eskolatik irten ginenean  herriko lau emakume etxean zeuden  gure amarekin, sukaldetik entzuten zen aitonaren arnasa sakona, bere logelatik pasatu nuen, bi musu eman nizkion, begirada alai eta irrifarrez erantzun zidan, eta itxi zituen begiak.

Medikua ailegatu zen bere motorrarekin, pultsua hartu zuen,  eta lasaitu gintuen. Egun horretan ondo lo egin zuen, berarengana hurbildu nintzen eta ez zituen begiak ireki, ez zuen zirkinik ere egin, ezta beste egun batzuetako irribarrea itzuli ere.

Egun horretan tximista baino azkarrago irten nintzen kalera, amari hitzekin ahoan utziz. Lagunekin geratuta nengoen gardatxoen bila joateko. Bidean gizon zaharrekin topatu nuen, eta zakar erantzun nion bere galderari, kezkatuta ibili nintzen egun osoa ea zer ekarriko zidan erantzun zakar horrek. Zorionez, gizon horrek ez zion ezer esan gurasoei eta horretan geratu zen kontua.

Arratsaldean txabolan ibili ginen, etxean ailegatzean ikusi genuen ama atarian, malkoak zeriola. Aitona hil zen, anaia gazteei ez ziguten utzi ikusten.

Herriko beste familia batzuk ere herritik joan ziren,  gero eta ume gutxiago eta familia gutxiago geratzen ginen herrian. Berriro galdetu nion amari ea guk ere egun batean, besteek egiten zuten bezala hartuko genuen hiriko bidea. Lasai amona bizi arte, hemen geratuko gara, aitak ez du eramango bere ama inora.

Hamar urte betetzeko nengoenean Lizarrako apaiza ailegatu zen eskolara, 35 urte inguru edukiko zuena, gizon altua, eta argala. Citroen batekin etorri zen, soilik nik neukan adina ikastetxera joateko, eta di-da batean konbentzitu ninduen, batez ere oparitu zigunean arau-baloi bat eta gozoki poltsa bat.

Irailean oinez joan nintzen Azedoraino, han hartu nuen trena eta Lizarrako Eskolapioen ikastetxera sartu ninduten. 

Ohikoa ez bazen ere, ez zen harritzekoa aiton-amonen etxean kanpotar baten bat neguan gurekin eskolan geratzea, , horrelako neska batekin elkarri eman genion lehendabiziko musua, eta horrekin hasi nintzen jolasten medikuetara. 

Nekazariek hamaika ezusteei aurre egin behar zieten,  (kazkabarra, ekaitza, lehorte, eurite, suei eta abarrei). Uzta txar batek zorigaitza ekartzen zuen, bizitza ez zen erraza, edozein animalia galduz gero nahikoa zen ekonomia familiarra kolokan jartzeko. 1950. urtean familia bateanikatz-gaitza zerealari sartu zitzaion, eta alerik gabe geratu zen; hurrengo urtean ere zorigaitza etorri zitzaion berriro, etxean 10 txerri zeuzkaten, urte batekoak ziren, dotore eta sendoak, eta prezioz ondo saldu zuten; baina bidean, oinez eramaten zutenean  aldameneko herrira, tratulariaren kamioian sartzeko, banan-banan joan zitzaizkien hiltzen, aurreko egunean  ohiko pentsua eman beharrean, irin hutsa eman zuten eta banan-banan joan ziren hiltzen. Hurrengo astean etxeko gizonak erabaki zuen herria uztea eta hirira joatea.

Hirian bizitza ere ez zen erraza, umeentzat, behintzat, dena zen berria, eta bitxia, etxea, kalea, lantegiak, autoak… di-da batean herriko askatasuna galduta zegoen, ezin zuten etxetik irten, lehenengo egunak jasanezinak ziren. Eguerdian, 12etan lantegiko sirenek jotzen zuten, eta kaleak lagunez gainezka agertzen ziren, aita eta anaiak etortzen ziren korrika bazkaltzera, eta berriz lantegira zihoazten. Hori bai, alai eta pozik, ni, berriz ezin nuen gainetik tristura kendu, eta falta sentitzen nintzen nire lagunak, txakurrak, eta basoko txabola… Soilik kontu batek alaitzen ninduen, goizero etortzen zen emakume bat asto gainetik esne saltzen, nire hizkuntzan ez bazuen ere hitz egiten oso atsegina zen, eta niretzat luxo bat zen goizero atarira jaistea esne bila, eta astoa lastantzera. 

Uda noiz ailegatuko zain geunden, kanpokoei ongi etorri emateko. Udan etxe guztiak betetzen ziren, kanpotarrak hemengoak baino gehiago ziren.

Kanpotarrentzat herriko batzuk oso bereziak ziren. Bereziena, agian, Nazarreko Jainkoa, eskola aurrean bizi zena, gizon altua, indartsua, eta burugogorra. Nazarreko Jainkoaren aitak semea jaio  bezain laster atera zuen elurretara eta han utzi zuen minutu batzuk indar dezan. Eragina eduki zuen, bada bizitza osoan hamaika pasadizo bizi izan zuen, basoa zen bere bigarren etxea, neguko gau asko zebilen animalia basatien atzetik, basurde asko akabatu zituen labanaz, elurte handi batean bik astetan ez zen etxetik agertu, etxekoak eta herrikoak hasi ginen kezkatzen eta irten ginen bere bila, hiltzat eman zuten arren, hirugarren astean agertu zen betiko moduan txistuka eskopeta sorbaldan.

Eskola atzean beste familia bitxi bat bizi zen, gurasoak eta alaba bakarrarekin. Herrian zabaldu zen ganbarak mamuak zeudela, bada ganbaran urratsak eta zarata entzuten omen zela. Errealitateak,  berriz,  baieztatu zuen zaratak eta urratsak herriko lagun batzuena zirela, alabaren maitaleenak, gurasoak adinekoak izanda soilik zarata entzuten zuten.

Udan kanpotar asko etortzen ziren, gehienak herriko seme-alabak izanda, gure ohiturak eta gure entonazioa jarraitzen zuten edukitzen;  beste batzuk, berriz, erabat desberdinak ziren, bai janzkeran, bai hitz egiteko moduan, hauen artean gogoratzen ditut batzuk, amerikanarekin, eta ahots leuna eta dotore zeukatenak. Garai hartan herrian bost hitzetik lau birauak ziren. 

Umeek asko eta asko ikasi genuen kanpotarrengandik, une hori arte entzudako ez geneuzkan istorioak, hasi ginen entzuten. Txoriak nola harrapatu, futbolean hasi baino lehen ariketak zer garrantzitsuak ziren, inguruak, mendiak, errekak, iturriak ikasi genuen baloratzen, kanpotar batekin ezagutu genituen ingurutetako iturriak: Umeen iturria, Kodes aldekoa, goiko iturria, Kanpetzu aldekoa, eta nola ez inguru-inguruan geneuzkanak (Balsarroya, el Cabezo, el Chorrón, las Vallejas, Fuentelateja, Fuentejuana, la Fuentilla, Pozonegro, el Reguillo, Fuentelavilla, Manalagua, Manauro...) han joaten ginen bokadiloarekin arratsade batzuk pasatzera,  istorioak entzutera. Herrian zegoena aspalditik geneukan bereganatuta, bost urtetik aurrera, denok genekien landako eginkizunak egiten, sega, atxurra, aizkora, laia, zerra, eta antzerako lanabesekin besoazpian jaio baikinen.

Udan kanpotarrekin batera ailegatzen ziren txori berezi batzuk, haien artean kardelinak, lorez lore, kardoz kardo ibiltzen zirenak. Aitonak intxaurrondoren azpian pasatzen zituen egunak, erdi lotan, igitaia eta zorrozteko harria eskuan,  txapela buruan eta makila ondo-ondoan. Noizean behin sorbeltzen, edo eulien edo erlastarren hegaldien soinuak esnatzen zuen. Kardelinen txioei esker berriro erdi lotan geratzeko, Harik eta haize freskoak aupegia laztandu, eta sorbeltzen arraseko hegadak berriro iratzarri arte.