Berrotza / Berrueza

Los pueblos han cambiado, Nazar como el resto de pueblos de los alrededores ha experimentado un gran cambio. Hasta no hace mucho, estos pueblos por muy pequeños que nos parezcan se ha autoabastecido, es decir que en el mismo pueblo había de casi todo por no decir de todo.

La vida no era como ahora, que todo se compra, en esa época casi no se compraba nada. Lo que se compraban eran unos productos contados, me acuerdo cuando llegaba la época de la matanza y llegaban con la sal, las especias... Muy pocos productos se compraban de fuera.

En casi todas las casas había de casi todo, y eso es lo que se consumía, los pueblos estaban organizados para que se produjese casi todo lo que hacía falta. El molino estaba cercano, el albañil y el carpintero estaban en el mismo pueblo, era un vecino que tal vez no tenía trabajo para todo el año, pero era el especialista en estos oficios, lo mismo se puede decir del barbero, peluquero, tabernero. Nazar como el resto de pueblo tuvo herrero, en el siglo XIX y principios del siglo XX el herrero era imprescindible, las piezas eran de hierro y se rompían, las cerrajas y las llaves eran de un gran tamaño. Por muy extraño que nos parezca hoy todos estos utensilios se hacían en la fragua del pueblo.

Nazar no tuvo tejería, pero si la tenía Mirafuentes. Casi todas las casas contaban con un lago, una prensa y una bodega donde se guardaba el vino del año. Muchas eran las casas que contaban con un horno para hacer el pan, y las más ricas contaban con trujal para hacer el aceite.

Nazar ha pasado a la historia por ser el herrero del pueblo el que enseñó a hacer cencerros al vecino de Iturgoien que ha seguido con esta tradición hasta hace tres días.

Yo no he conocido cuando estos y otros instrumentos necesarios para la labranza y el pastoreo se elaboraban en Nazar, pero si que se elaboraban en los pueblos de los alrededores y no eran productos fabricados en masa por grandes empresas. Todavía recuerdo de ir a la zona alavesa de Kanpezu y San Vicente a comprar horcas, rastros, zoquetas y yugos.

Estoy convencido que todos estos aparejos de labranza y pastoreo, como rejas, arados, arpas, palas, collarones, collares para el ganado, yugos, zoquetas, hoces, guadañas se elaboraban en el mismo pueblo, como se han venido haciendo las escobas, comedores de pienso para los animales, pellejos de vino, polainas... hasta hace tres día.

Hasta tres curas tenía Nazar (Siglo XVII, siglo XVIII), Hospital para pobres, y me imagino que también barbero y médico  para atender las necesidades espirituales y corporales de los vecinos.

Gerardo Luzuriaga

(1) NAZAR y alrededores / NAZAR eta inguruak

Este proceso de las inmatriculaciones nos ha dejado perlas preciosas, resumo alguna de las que he visto:

1. Los más indignados con las inmatriculaciones han sido los sectores creyentes, todavía no salen de su asombro y no se lo pueden creer. Hasta el punto de que existen comunidades de base cristianas que están luchando para que estos bienes vuelvan al estado anterior.

2. En este proceso no se enteraron ni los ayuntamientos, ni los vecinos, y en muchos casos ni los propios curas.

3. La Iglesia recauda millones de euros al año por las entradas para visitar los monumentos que debían de ser del pueblo.

4. El mismo partido que creó la ley para legalizar las inmatriculaciones (el PP) puso fin a la ley hipotecaria, pero sin abolir lo ya hecho. Instauró la amnistía para lo ya hecho.

5. En Navarra entre 1998 y 2007 la Iglesia se apropió de 1.087 propiedades.

6. Se apropiaron de la Mezquita de Cordoba por 30 euros.

7. La Iglesia se ha convertido en la mayor inmobiliaria de Navarra.

8. Contra esta ley un grupo catalán propuso su supresión en el Senado pero no tuvo éxito, PP y PNV votaron en contra.

9. Las iglesias no son de Dios, que nos las necesita, las construyó el pueblo para las necesidades del pueblo.

10. Jesús según su pensamiento, su ideología y su forma de pensar no consentiría semejante actuar, la Iglesia se ha hecho con su propiedad y las puede vender, arrendar, cobrar por su uso...

Gerardo Luzuriaga

Noiz arte?

EH Bilduren Euskadi gobernatzeko proposamenari EAJk emandako erantzuna Antton Valverderen Hamairu urte nituenean izeneko abesti ederrak dakarkit burura...

Oh ez, esaten zuen, oraindik ez ... oh ez, inola ez...

1.Hamairu urte nituenean, oraindik galtza motxetan, bere atzetik ibiltzen nintzen herriko kale hotzetan prinzesa hura behar bezela kortejatzeko lotsetan, bere etxera lagundu nahirik eskolatik arratsetan.

Oh ez, esaten zuen, oraindik ez, gaztetxo naiz; oh ez, iñolaz ez, etxera joan behar dut  garaiz.

2.Hemezortzira allegatuta romantizismoz beterik, etzan posible eromen hura bazter batera uzterik, aingeru harek ez zidan sortzen sufrimentua besterik, sekulan ere ez nuen lortu bi besoetan hartzerik. Oh ez, esaten zidan, maitemintzeko gaztea naiz,

oh ez, iñolaz ez, lotsa ematen dit ta ez dut nahi.

3.Lotsaren lotsez pasa ta gero dozenerdi bat eskutik, pentsatu zuen komeni zela sartzea bide hestutik. Eta nik nola oraindik ere jarraitzen nuen gertutik ezkondutzia eskatu nion ez bazitzaion inportik. Oh ez, erantzun zidan, aspertzen nauzu, zoaz apaiz,

oh ez, iñolaz ez, beste batekin eskontzen naiz.

4.Festa batean ikusi nuen handik zortzi bat urtera, ta hotz-hotzean ausartu nintzen sagar helduen hartzera, irrifar doble makur batekin izkutatu zen atzera, ez zen ausartzen bere zezena adarrez adornatzera. Oh ez, ez da posible, horrelakorik ez  nuke nahi,

oh ez, iñolaz ez, ni etxekoandre jator  bat naiz.

5.Mutilzartuta bizi nintzela laugarren pisu batian, behin uste gabe topatu nuen gure etxeko atian. Bere onenak gastatutako alarguna zen artian. Eta honela erantzun zidan horaingoz bion kaltian: Oh ez, orain ia ez, nahiz eta zutaz pentsatu maiz,

oh ez, iñolaz ez, oheratzeko zahartu  naiz."

Usoen pasea oso lotuta izan da gure herriko jendearekin, garaiak aldatu arren, usoen pasearen garaia oraindik gure herrientzako oso berezia da.

Egungoa aintzinakoarekin kontu handirik ez eduki arren, ohitura oraindik mantentzen da. Egun kirol moduan ulertzen da, lehen usoak urte osoan zehar iragatzeko oso lagungarria baitziren, perretxikoen batera botetan sartzen zituzten urteko egun garrantzitsuenetan konbidatuei emateko.  

Ehiztaria egiteko era ere erabat aldatu da, lehen artea zen, ehiztari bakoitzak zeukan bere etxeko pagausoak, urte osoan zehar ganbaran zainduta egun horientzat. Ehiztaria egiteko modua, ez zen orain bezala, lehen pagausoen bandoak etxeko usoen bitartez ekartzen zituen inguruetako zuhaitzetan geratu arte, orduan tiroak seguruak ziren, tiro bakoitzatik gutzienez uso bat zen; egun erabat desberdin da, zerutik etortzen diren usoei botatzen dizkieten tiroak, gehien-gehienetan oso urrutik daudenean.

Gaia tentuz lantzekoa bada ere, ondo legoke lasai eta hotz hausnartzea.

Aurrera jarraitu baino lehen,  esan behar dut, ehiztaria ez naizela, eta ehiza ez da nire gustukoa, bada azken finean ehiza animaliak akabatzean datza.

Dena den, ehiza eta ehiztariak ez dira ikusten berdin herritarra bazara, eta familia osoa, lagun gehienak ehiztariak izan badira.

Urriaren erditik aurrera azaroaren erdira arte usoek gure zeruak zeharkatzen dute, Europak Afrikara saiatzen dira heltzen, horietako batzuk ez dira sekula heltzen. Ziur aski ez da izango

Nazarren akabatzen dutenengatik… baina bat hemen, beste bat han… uso batzuk bidean geratzen dira.

Egun, herrian oso ehiztari gutxi dira, gero eta gutxiago. Nik neuk ezagutu dudan giroak ez dauka zer ikusirik gaurkoarekin. Eta zer esanik ez, kasu egiten badiogu gurasoengandik entzun  dugunari.

Gurasoen eta zaharren arabera, sakuka jaisten zituzten ehizatu zituzten usoak. Garai hartako pasea zen pasea, eta ez gaurkoa.

Baina ez da beharrezkoa hain atzera joatea, duela hogeitahamar urtekoa erabat desberdina zen. Ehiza egiteko ezinbestekoa zen dirua ordaintzea, postuak enkantean jartzen ziren. Garai hartan tontorrak ehiztariz gainezka zegoen. Leku bat ehiza egiteko luxua zen, alde batetik, dirua aldetik, eta bestetik denontzako lekurik ez baitzegoen.

Oraindik gogoan daukat nola ehiztariek eguna argitu baino lehen igo behar zuten postuetan, lekua hartzeko, ez baitzegoen denontzako lekurik; hortaz, berandu igo ondoren lekurik gabe geratzeko arriskuan zeuden. Egoera onenean postu batean 6 eskopeta baino gutxiago inoiz ez

zeuden, postu batzuetan hamabost eskopeta hor zeuden.

Poliki-poliki antolatzen joan zen, arau batzuk Nafarroako Diputazioak jarri zuen, beste batzuk herrian bertan araututakoak.

Garai horretan giro zegoen herrian, giro arraro samarra izan arren, taberna eta mendiaren tontorrak beteta zeuden. Herri osoan ez zegoen beste kontua. Eskerrak garai hori bukatu zen. Egia esateko herri osoan ez zegoen beste gai hitz egiteko.

Oraingo berriz erabat bestelakoa da, oraingoa nostalgikoa dela, esango nuke. Egun, ia-ia ez dago ehiztaririk, postu gutxi betetzen dira, eta hartuta dauden postuetan arraroa da bi eskopeta baino gehiago ikustea. Egun ehiztariak baztertuta omen daude, gazteei ez zaie gustatzen, zaharrek ezin dute edo ez dute nahi mendira igo. Eta gainontzekoei ez zaigu gehiegi axola.

Egungo giroa orekatua da, nire ustez, ehiztariak gutxi dira; “avis arraroa” esango nuke bihurtu direla, tabernan bildu arren, ez dira gehiengoak eta beraz ez dituzte monopolizatzen eztabaida guztiak, idatzi hau da lekukoa, ni gai honi buruz hitz egiten malenkoniaz, hori zeinek espero zuen duela hogeitahamar urte, inork ez.

Tabernan eta herrian gauden gehienok  usozaleak gara, nori ez zaio gustatzen ikustea nola zeharkatzen dituzten uso bandoa, altu-altuak ehiztariengandik babesturik, hori da paisaia polita.  Hobe argazki bat tiro bat baino…

Gerardo Luzuriaga