Berrotza / Berrueza

Uda noiz ailegatuko zain geunden, kanpokoei ongi etorri emateko. Udan etxe guztiak betetzen ziren, kanpotarrak hemengoak baino gehiago ziren.

Kanpotarrentzat herriko batzuk oso bereziak ziren. Bereziena, agian, Nazarreko Jainkoa, eskola aurrean bizi zena, gizon altua, indartsua, eta burugogorra. Nazarreko Jainkoaren aitak semea jaio  bezain laster atera zuen elurretara eta han utzi zuen minutu batzuk indar dezan. Eragina eduki zuen, bada bizitza osoan hamaika pasadizo bizi izan zuen, basoa zen bere bigarren etxea, neguko gau asko zebilen animalia basatien atzetik, basurde asko akabatu zituen labanaz, elurte handi batean bik astetan ez zen etxetik agertu, etxekoak eta herrikoak hasi ginen kezkatzen eta irten ginen bere bila, hiltzat eman zuten arren, hirugarren astean agertu zen betiko moduan txistuka eskopeta sorbaldan.

Eskola atzean beste familia bitxi bat bizi zen, gurasoak eta alaba bakarrarekin. Herrian zabaldu zen ganbarak mamuak zeudela, bada ganbaran urratsak eta zarata entzuten omen zela. Errealitateak,  berriz,  baieztatu zuen zaratak eta urratsak herriko lagun batzuena zirela, alabaren maitaleenak, gurasoak adinekoak izanda soilik zarata entzuten zuten.

Udan kanpotar asko etortzen ziren, gehienak herriko seme-alabak izanda, gure ohiturak eta gure entonazioa jarraitzen zuten edukitzen;  beste batzuk, berriz, erabat desberdinak ziren, bai janzkeran, bai hitz egiteko moduan, hauen artean gogoratzen ditut batzuk, amerikanarekin, eta ahots leuna eta dotore zeukatenak. Garai hartan herrian bost hitzetik lau birauak ziren. 

Umeek asko eta asko ikasi genuen kanpotarrengandik, une hori arte entzudako ez geneuzkan istorioak, hasi ginen entzuten. Txoriak nola harrapatu, futbolean hasi baino lehen ariketak zer garrantzitsuak ziren, inguruak, mendiak, errekak, iturriak ikasi genuen baloratzen, kanpotar batekin ezagutu genituen ingurutetako iturriak: Umeen iturria, Kodes aldekoa, goiko iturria, Kanpetzu aldekoa, eta nola ez inguru-inguruan geneuzkanak (Balsarroya, el Cabezo, el Chorrón, las Vallejas, Fuentelateja, Fuentejuana, la Fuentilla, Pozonegro, el Reguillo, Fuentelavilla, Manalagua, Manauro...) han joaten ginen bokadiloarekin arratsade batzuk pasatzera,  istorioak entzutera. Herrian zegoena aspalditik geneukan bereganatuta, bost urtetik aurrera, denok genekien landako eginkizunak egiten, sega, atxurra, aizkora, laia, zerra, eta antzerako lanabesekin besoazpian jaio baikinen.

Udan kanpotarrekin batera ailegatzen ziren txori berezi batzuk, haien artean kardelinak, lorez lore, kardoz kardo ibiltzen zirenak. Aitonak intxaurrondoren azpian pasatzen zituen egunak, erdi lotan, igitaia eta zorrozteko harria eskuan,  txapela buruan eta makila ondo-ondoan. Noizean behin sorbeltzen, edo eulien edo erlastarren hegaldien soinuak esnatzen zuen. Kardelinen txioei esker berriro erdi lotan geratzeko, Harik eta haize freskoak aupegia laztandu, eta sorbeltzen arraseko hegadak berriro iratzarri arte.

Amak anaia zaharrenari bidali zion jaio berri katakumeak aurkitzera, anaiak etxe osoa aztertu ondoren ganbarako ogi-labe zaharrean aurkitu zituen. Katakumeak saku huts batean sartu  eta kanposantuko bidea hartu zuen, nik urrutitik jarraitu nuen, baina kanposantuko kanpoko hormaren ezkutatu zuen, bost minutu pasatu ondoren itzuli zen saku hutsekin.

Arratsaldean bazkaldu bezain laster joan nintzen Pedrorengana. Bost minutu ondoren bageunden uztaiarekin kalean gora, kalean behera. Gero txabolara joan ginen, aurreko urtekoa desegina baitzegoen.

Beste egun batzuetan bezala gure arreba nagusia, nahiz eta 12 urte baino gehiago ez eduki, etxean geratu zen eskolara joan gabe. Amak esandakoari jarraitu zion, makilari eta gure anaia zaharrenari esker atera zuen aitona kalera. Amama ohiko zen baina urduriago ibili zen egun horretan, ziur alabaren falta sentitu baitzuen, leku batetik bestera joaten zen esaldi bera errepikatuz. Noizean behin ganbararen atera hurbiltzen zen, irekitzen zuen, eta iluntasunaren aurrean sukaldera erabat aztoratuta itzultzen zen .

Gauean amari galdetu nion, ¿ama, gu ere egun batean Tere moduan herritik joango gara?

Lasai semea, aiton-amonak bizi izan arte ez gara mugituko, egun hori arte maite banituen, egun hortatik aurrera askoz gehiago maite nituen eta zaindu nituen aiton-amona. Gaueko otoitzetan egunero eskatzen nuen haien osasunaz, eta batez ere errosarioa errezatzen genuenean. Amama osasunaz ondo zebilen, nahiz eta burua galduta eduki aspalditik. Haatik, aitona adinaz gain bazeuzkan gaitz batzuk.

Media navarra incendiada. Por rayos y por chispas de las máquinas agrícolas. 

Hace una semana dimos noticia del fuego en Mataverde (Nazar). Controlado al instante; pero esta semana ha sido la hecatombe, fuegos por todos los rincones. 

Nuestra zona ha sido testigos de ellos. Entre Arróniz y Los Arcos, un fuego grande, en el que los agricultores han sido protagonistas con sus máquinas para controlarlo. 

Ahí os dejo un mapa de los principales fuegos de este fin de semana desolador. También hubo conatos en Etaio y Legaria que fueron inmediatamente apagados. 

El cambio climático nos ahoga. Y los fuegos se extienden por toda la comunidad. 

Ez geneukan bizikletarik, ez baloirik, Telebista oraindik ez zegoen asmatuta. Hamaika tramankulu egiten genituen denbora pasatzeko. Guk egindako uztaiekin, txiribitoekin tiragomekin, olio sardina-kontserben boteekin egindako trenekin  eta traktoreekin jokatzen genituen. Soilik iltze batekin eta korda batekin egiten genuen lokomotorak eta bagoiak, eta horrekin ibiltzen ginen leku batetik bestera.

Aldamenean geneukan basoan pasatzen genituen orduak etxolak egiten. Udan etortzen ziren kanpotarrek erakutsi ziguten nola egin hormak eta teilatuak, guk herrikook debekatuta baikenuen basora joatea, balizko gaizkilen garaia zen, saku-gizon, koko eta sakamantekasaren historiak bereganatuta baikenuen. Kanpotarrek kendu zizkiguten beldur horiek.

Txabola bukatzear geundenean, Terek esan zigun hurrengo astea Sestaora joango zela bere familiarekin, baita bere amona Antonina ere. Aurreko urtea beste herriko familia bat Iruñera egonda zegoen, Eloy eta Milagros, bere seme-alabarekin, Angelines eta Jose Mari. Bazeukaten lur gutxiak eta animaliak saldu zituzten eta Iruñeko bidea hartu zuten.

Tereren agurrak tristatu gintuen. Ez dut nahi joan komentatu zigun, serio-serio, zuekin eta herrian nahi dut geratu. Egun tristea izan zen, malkoak labantzen zitzaizkion, baita guri ere, Kolpe handia izan zen denontzat. Bere ahizpa txikia ez bazen  ere enteratu. Tereri oparitxo bat eman genion azken unean, igeltso-harri bat, eta berak agindu zigun Lur txakurra zaintzea, gurea izango balitz bezala baino hobeto zaindu genuen, gurekin zihoan leku guztietara, gure atzetik zebilen egun osoa.

Bost urte

Aurreko astean Soriatik etorri zen familia bat artzain. Artzainaren seme handia, zeinek oinutzik, eta prakak adabakiaz josita baitzebilen, harri bat hartu zuen eta katu begibakar beltzari bota zion, katua ihes egin zuen.

Adina joateko eskolara ez geneukan hiru ume jolasten geunden makilekin, ea zeinek itsasten hobeto lokatzean, bat-batean gurdiaren zarata entzun genuen, han utzi genituen makilak eta gurdiarengana joan ginen. Felipe gurdigainean igo zen, zutik jarri zen eta kanportatik mahatsakatera zituen. Ceferino konturatu gabe jaitsi zen gurdiatik.

Mahatsak oso gozo zeuden, Ceferinoren emaztea hurbildu zitzaigun, dena ikusi zuen bere etxeko leihotik, errieta bota zigun, edozein egunetan ezbeharren bat gertatuko zaizue, errepikatu zigun. Kasu handirik egin gabe hurbildu zitzaigun eskolara ea atsedenean zeuden. Bost minutu itxoin eta han agertu ziren eskaileratik behera, lehenengo Felix, gero besteak eta azkenean neskak.

Berriro sartu ziren eta gu joan ginen Pedroren etxera ea katuak katukumeak zeuzkan. Pedroren etxea handia zen. Fatxada nagusiak bi ate zeuzkan, bata etxerako, bestea ikuilurako. Etxebizitzaren aldamenean hiru laztotegi eta beste ikuilu bat zeuden. Egia esateko ez genekien nondik hasi, gainera, katuak erditzean ezkututako lekuak aukeratzen zuten katukumeak gordeta edukitzeko.

Garia jotzeko makina gordetzen den lekuan hasi ginen aztertzen, bi ordu bilatu ondoren, bazter guztiak begiratuta, amore eman genuen. Kalera irtetzean konturatu ginen gure arropa zikin-zikin zegoela. Gure anai-arrebak baino lehenengo ailegatu baginen etxera, inork ez zigun kendu gure amen errieta, zikin-zikin ailegatu baikinen. Bakoitzak bazkaldu baino lehen egin behar genituen eginkizunak egin genituen. Azkara eraman genituen behiak, ikuiluak garbitu, behhien oherako lastoa ekarri, iturritik ur freskoa jaitsi, eta mahaia jarri. Gure aita ailegatu zenetik, denok geunden mahain, baita aiton-amonak ere, bada amak ekarri zituen keizpetik.

Arratsaldean Felipe, Pedro eta hirurok jarraitu genuen katakumeak bilatzen. Pedrok katua zelatatu zuen, baina ez zuen ezer berezirik somatu. Arratsaldean ganbaran ibili ginen, denetik zegoen, arropa zaharrak, ohe zaharrak, joareak, txorizoak, eta odolosteak latetan zintzilikaturik, eta nola ez aleak, labea. Konturatzean Pedroren anaiak bazeuden berriro etxean.